Problematische schulden onder huishoudens zijn een groot maatschappelijk probleem. Van de 730.000 huishoudens met geregistreerde problematische schulden werden er in 2023 maar 15.000 schuldenvrij door schuldhulp. In het gunstigste geval wordt jaarlijks 2,47 procent van huishoudens met geregistreerde problematische schulden in Nederland schuldenvrij via schuldregelingen. Dat blijkt uit berekeningen door Maarten Bergman, opleider in de schuldhulpverlening.
Afgelopen maandag mocht ik deelnemen aan een rondetafelgesprek over de aanpak van problematische schulden in Zwolle. Tijdens dit gesprek waren ook aanwezig: Stichting voor elkaar Zwolle, Stichting De Kern (Op Orde), Financieel Spreekuur Deltion, Leger des Heils, Bureau Tjeenk Willink, Delta Wonen, de gemeente Zwolle en gemeenteraadsleden van diverse partijen.
Problematische schulden door ontoegankelijkheid
Als beschermingsbewindvoerder zie ik dagelijks hoe inwoners worstelen met geldzaken. Vaak wordt bewindvoering geassocieerd met problematische schulden, onterecht: 77% van de mensen staan vanwege een lichamelijke en/of geestelijke beperking onder bewind: een handicap in de breedste zin van het woord. Slechts 23% vanwege schulden.
Bij mijn kantoor, Inversie Bewind, ligt dit percentage nog hoger: 87% vanwege een handicap, waarvan 79% te maken heeft of heeft gehad met schulden. Dit zegt veel over de ontoegankelijkheid van onze samenleving, en ook over Zwolle.
Sociaal model
Volgens het sociale model van inclusie zou iedereen moeten kunnen deelnemen aan de maatschappij. Maar de realiteit is dat mensen met een handicap vaak uitgesloten worden. Als gevolg van deze ontoegankelijkheid hebben mensen te maken met schulden. Bij schulden gaat het vaak over het betalingsmoraal, terwijl structurele uitsluiting en ontoegankelijk beleid naar mijn idee de echte oorzaken zijn.
Menselijke diversiteit en beleid
De stapeling aan regelingen, terugvorderingen en ingewikkeld beleid. Hoe meer hulp je nodig hebt, hoe meer kosten. Terwijl een handicap geen keuze is.
Mensen die eerder jaarlijks volledige kwijtschelding voor de gemeentelijke belastingen toegewezen kregen, betalen nu tot wel honderden euro’s per jaar aan belastingen. Dit komt doordat er bij de invoering van Diftar onvoldoende rekening wordt gehouden met de menselijke diversiteit. Het is te simpel om te zeggen dat mensen beter afval moeten scheiden; voor velen worden er nu extra vaardigheden gevraagd. 1 op de 6 inwoners in Nederland heeft moeite met gecijferdheid. Een handicap is geen keuze, een opgelegde afvalmoraal mag dan niet leiden tot extra financiële druk. De zekerheid van voldoende en voorspelbaar inkomen is essentieel om mee te kunnen in de samenleving, net als de voorspelbaarheid van je uitgaven.
Ook de Participatiewet draagt bij aan deze financiële onzekerheid. Krijg je een vergoeding voor essentiële uitgaven, dan volgt een brief met de volgende tekst: Let op: het is belangrijk dat u aan ons kunt laten zien waar u het geld voor gebruikt. Bewaar de bonnetjes dus goed. Je maakt gebruik van het sociale vangnet en tegelijkertijd wordt er continu uitgegaan van wantrouwen. Dit systeem vergroot wantrouwen en draagt niet bij aan financiële stabiliteit. Dit wantrouwen draagt daarmee niet bij aan de laagdrempeligheid van de gemeentelijk schuldhulpverlening.
Perceptie op schuldhulpverlening
De perceptie over gemeentelijke schuldhulpverlening bepaalt of iemand hulp zoekt. Veel mensen denken dat ze hun financiële autonomie verliezen door bewind of budgetbeheer, dat schuldhulp hun situatie verergert door bijvoorbeeld het schrikbeeld van €50,- per week of door de verhalen van falende financiële beheerders.
De inwoner is dan afhankelijk van het eigen netwerk en of zij dit kunnen ontkrachten en wel de juiste informatie hebben. Net als de beschikbaarheid van instantiekapitaal binnen het netwerk.
Het beleid moet hierop inspelen door inwoners zoveel mogelijk zelf de regie te geven. Mensen willen samenwerking en waar mogelijk leren. Bij de schuldhulp ligt er juist de opdracht om rekening te houden met de diversiteit aan mensen en ook om vaardigheden te ontwikkelen. Is het het college bekend met het het gegeven dat bij onderzoek naar geletterdheid onder mensen met schulden 1 op de 2 mensen de indicatie laaggeletterdheid kreeg?
Verliezen van autonomie
Mensen willen vertrouwen ervaren en leven in autonomie.Een integrale aanpak met een vaste regiehouder tijdens het hele traject inclusief nazorg, een schuldhulpverlener die naar je toekomt, hulpverlening die niet alleen verwijst, maar echte ondersteuning biedt. Want soms melden mensen zich bij mij, terwijl die al in beeld is bij de gemeente en kan een ontruiming al voorkomen worden door met terugwerkende kracht een WW aan te vragen. Of staan mensen liever onder bewind vanwege een betere bereikbaarheid dan bij budgetbeheer.
Zwolle zegt trots te zijn op haar inclusieve karakter, maar sluit in de praktijk groepen uit. Sta je onder bewind bij een bewindvoerder die niet is aangesloten bij een branchevereniging? Dan heb je geen toegang tot innovatieve oplossingen voor de uitstroom van bewind. Dit is beleid dat wel oog heeft voor de lobby van uitvoerende organisaties, maar niet voor de inwoner.
Schrijnende verhalen, ook in Zwolle
Tijdens een rondetafelgesprek in maart 2024 in de Tweede Kamer heb ik schrijnende voorbeelden gedeeld van falende bewindvoerders uit Zwolle: mensen die jarenlang geen financiële transparantie kregen, gezinnen zonder leefgeld, verkeerde betalingen die tot afsluiting van energie leidden. Dit zijn geen incidenten, maar problemen die het levensgeluk van inwoners drastisch verminderen. Ga als Zwolle naast je inwoner staan en heb aandacht voor de impact van falende hulpverlening.
Met mij zijn er veel enthousiaste bewindvoerders die met een echte menselijke maat sociale inclusie willen bieden aan inwoners. Werk samen en leg niet zelf de barrières op.
Oproep aan de gemeente Zwolle
Inclusie betekent niet alleen mooie woorden, maar ook structurele verandering. Daarom roep ik de gemeente op om:
- Autonomie binnen schuldhulpverlening te stimuleren, zodat mensen grip houden op hun eigen financiën en vaardigheden niet afnemen. Zet in op het versterken van vaardigheden.
- Beleid dat rekening houdt met de menselijke diversiteit, zodat beleid niet tot een financieel nadeel leidt voor mensen met een handicap of wanneer er onvoldoende basisvaardigheden zijn.
- Geef mensen met schulden in stem in het beleid, innoveer met een belangenvereniging voor mensen met problematische schulden en/of mensen onder bewind.
- Alle bewindvoerders toegang te geven tot innovatieve oplossingen richting eigen regie, ongeacht branchevereniging of grootte van het kantoor.
- Voer een aflospauze in, zodat mensen met schulden direct rust kunnen ervaren zodra iemand zich meld bij de gemeentelijke schuldhulp.
Schuldenvrije toekomst!
Tot slot wil ik ook benadrukken dat Inversie Bewind in samenwerking met de gemeentelijke schuldhulp de afgelopen jaren veel inwoners een schuldenvrije toekomst hebben kunnen bezorgen. De gemeente Zwolle is hierin een prettige partner, als mensen zijn aangemeld bij de Zwolse gemeentelijke schuldhulp loopt het traject vlot en zijn de medewerkers oplossingsgericht!
In 2024 zijn er bij Inversie Bewind 11 personen schuldenvrij verklaard, mede door hulp van de Zwolse gemeentelijke schuldhulpverlening.
Inversie Bewind
Meer lezen over hoe ik mij inzet voor méér sociale inclusie in Nederland?